PENGANTAR PENGAJIAN MELAYU (ABMS1103)

1.0          PENGENALAN

Penulisan tugasan ini adalah berkaitan dengan perbincangan tentang beberapa orang tokoh-tokoh Inggeris dan Belanda yang telah banyak menyumbang kepada pembentukan Pengajian Melayu di Nusantara meliputi Tanah Melayu (Malaysia), Aceh (Indonesia), kepulauan Borneo dan kawasan sekitarnya.

Pengajian Melayu dan penjajahan Barat sangat berkait rapat kerana Pengajian Melayu di negara ini pada awalnya dibangunkan oleh para sarjana Barat terutamanya sarjana Inggeris dan Belanda.

Pengajian Melayu ialah apa sahaja yang berkaitan dengan kajian, perbincangan, penulisan, penerbitan dan pendokumentasian tentang orang Melayu dan kehidupannya.

Dalam usaha mereka untuk memahami bahasa, adat dan budaya orang Melayu, mereka berusaha untuk mempelajari bahasa Melayu dan mengutip serta mengumpul manuskrip lama untuk dijadikan bahan penelitian. Antara tokoh yang ingin diperbincangkan untuk tugasan ini adalah seperti Frank Athelstane Swettenham (Frank Swettenham) dan Richard Olaf Winstedt (R.O Winsteadt) dari British manakala Christiaan Snouck Hurgronje (Snouck Hurgronje) dari Belanda.

2.0         NAMA TOKOH KOLONIAL INGGERIS (BRITISH) YANG TERLIBAT

             2.1          Frank Athelstane Swettenham

Frank Alhelstane Swettenham atau lebih dikenali sebagai Frank Swettenham merupakan seorang pegawai kolonial semasa pemerintahan British di tanah Melayu. 

Beliau dilahirkan pada 28 Mac 1850 di Belper, Derbyshire, England, anak keempat James Oldham Swettenham.

Beliau telah menjadi Kadet Perkhidmatan Awam Negeri-Negeri Selat pada tahun 1870.  Pada tahun 1871 semasa di Singapura beliau telah mengikuti latihan sebagai pegawai kolonial British ketika berumur 20 tahun. Tugas beliau ketika itu memerlukan beliau untuk berinteraksi dengan masyarakat yang kebanyakkannya berbangsa Melayu. Oleh yang demikian, beliau perlu mahir serta mampu menguasai bahasa tempatan iaitu bahasa Melayu yang merupakan bahasa perhubungan.

Menyedari hakikat itu, beliau mula mempelajari bahasa Melayu dengan bimbingan Munsyi Mohd Said bin Dada Mohyiddin yang merupakan editor surat khabar Melayu pertama iaitu “Jawi Peranakan”. Hasil dari pembelajaran serta bimbingan oleh Munsyi Mohd Said, Frank telah lulus dengan cemerlang dalam peperiksaan akhir Jurubahasa yang didudukinya.

Pada tahun 1872 – 1873, beliau bertugas sebagai Penolong Pemungut Hasil Tanah dan kemudiannya sebagai Pemungut Hasil Tanah bagi negeri Pulau Pinang dan Seberang Prai.

Pada bulan Januari, Jun dan Julai 1874 beliau dihantar menjadi utusan khas di Perak.

Manakala pada akhir tahun 1874 beliau ditugaskan pula di Selangor sebagai pembantu Residen ekoran kejayaan beliau dalam perkhidmatan sebelum ini. Antara jawatan lain yang pernah beliau sandang adalah seperti berikut:

a.            1875 - Penolong Pesuruhjaya Negeri Perak.

b.            1876 - Penolong Setiausaha Kolonial bagi Negeri-negeri Melayu.

c.             1881 - Penolong Setiausaha Kolonial.

d.            1882 - Residen Inggeris di Selangor.

e.            1883 - 1884 - Pesuruhjaya bagi Negeri-Negeri Selat dan Negeri-Negeri Melayu di Pameran Calcutta, India.

f.             1884 - 1886 – Pemangku Residen Perak.

g.            1889 - Residen Perak.

h.            1896 - Ketua Residen bagi Negeri-negeri Melayu Bersekutu.

i.              1901 - Gabenor Negeri-negeri Selat.

2.1.1      Penglibatan Dan Sumbangan Yang Diberikan

Walaupun peranan dan sumbangan beliau terhadap pengajian Melayu tidaklah begitu besar namun ianya tidak boleh dipandang ringan.

Sumbangan pertama beliau dalam bahasa Melayu dan penulisan ialah beliau telah menterjemahkan perjanjian Pangkor 1874 dengan bantuan Munsyi Mohd Said. Selain itu beliau juga dikatakan telah menulis  manuskrip tentang Hikayat Hang Tuah.

Namun sumbangan terbesar beliau ialah telah menulis Daftar Kata Bahasa Melayu – Inggeris dan Inggeris – Bahasa Melayu (Vocabulary of the English and Malay Languages) serta menerbitkan dua buak buku iaitu ‘Keterangan-keterangan Ringkas Melayu’ (Malay Sketches) dan ‘Surat-surat Tanpa Alamat’ (Unaddressed Letters).

Diantara karya beliau yang paling terkenal ialah ‘Malay Sketches’. Beliau telah memberi gambaran tentang orang Melayu dizamannya mengikut perspektif dan pengalaman peribadi sejak berada di Tanah Melayu dari tahun 1871. Pandangan Swettenham tentang orang melayu ini menjadi bicara utama dalam bab pertama naskah beliau yang diberi tajuk ‘The Real Malay’. Karya ‘Malay Sketches’ ini dihasilkan pada tahun 1895, yang mana boleh disimpulkan bahawa orang Melayu yang digambarkan oleh beliau adalah dari hasil pengalaman bergaul hidup serta berada dalam masyarakat Melayu selama 24 tahun.

Manakala kajian beliau dalam mencipta kamus pula telah membantu memperkaya bahasa Melayu agar lebih berkembang dan mempunyai sistem lebih tersusun serta mantap. Sistem yang diperkenalkan oleh Frank Swettenham dikenali sebagai Sistem Ejaan Swettenham (1811).

Beliau juga telah menyenaraikan lebih 5500 perkataan Inggeris dalam Daftar Kata Inggeris – Melayu. Beliau juga telah memuatkan terjemahaan dalam ejaan rumi bahasa Melayu serta terjemahaan dalam ejaan jawi.

Sumbangan beliau dalam menghasilkan daftar kata telah mendapat reaksi positif dari pelbagai pihak termasuk akhbar seperti Daily Times (18 April 1811), Penang Gazzette (9 May 1881), London & China Express (3 Jun 1881). Ini merupakan sumbangan terbesar beliau terhadap perkembangan pengajian bahasa Melayu.

2.1.2      Faktor Pendorong

Pengalam beliau sebagai pegawai kolonial British (Inggeris) selama 33 tahun di Tanah Melayu membolehkan beliau mengenali dan memahami tentang orang-orang Melayu.

Beliau telah menghasilkan beberapa bentuk penulisan berkaitan dengan orang Melayu dan bahasa Melayu. Antara tulisannya ialah The Real Malay, A silver-Point, Malay Supersititions, Ber-hantu, The Joget, Malay Sport, Meng-Glunchor, Local in Colour, Manuskrip Hang Tuah dan banyak lagi artikel yang ditulis oleh beliau berkaitan orang Melayu.

Penulisan beliau tentang orang Melayu adalah berdasarkan hasil pemerhatian dan pergaulan  beliau dengan masyarakat Melayu.

2.2          Richard Olaf Winstedt

Winstedt ialah seorang pegawai kolonial dan Orientalis Inggeris. Beliau dilahirkan pada 2 Ogos 1878 di Oxford, London. Mendapat pendidikan awal sekolah rendah dan menengah di Oxford. Beliau telah berkahwin dengan dengan Sarah Castell, daripada sebuah keluarga yang telah lama menetap di kota Oxford.

Beliau memperolehi ijazah sarjana muda daripada Universiti Oxford pada tahun 1898. Beliau menyertai perkhidmatan kolonial dan memulakan kerjaya di Persekutuan Tanah Melayu iaitu di Perak pada akhir tahun 1902.

2.2.1      Penglibatan Dan Sumbangan Yang Diberikan

Peranan dan sumbangan beliau terhadap pengajian Melayu sangat memberi menafaat yang sangat besar terhadap alam dunia Melayu.

Pada tahun 1903, Winsteadt ditugaskan sebagai pegawai pelatih di sekolah rendah di Perak. Sejak awal perkhidmatannya lagi, beliau mampu berinteraksi dengan orang Melayu serta menguasai bahasa serta adat dan budaya orang Melayu.

Dengan pengetahuan bahasa dan adat budaya Melayu yang ada pada beliau, seterusnya beliau dilantik ke beberapa jawatan-jawatan lain. Antaranya adalah:

a.            1907 - Penolong Pegawai Daerah di Tapah, Perak.

b.            1913- Pegawai Daerah di kuala Pilah, N.Sembilan.

c.           1916 - Penolong Pengarah Pendidikan bagi Negeri-negeri Selat.

d.            1924 - Pengarah Pendidikan Negeri-negeri Selat.

Sepanjang keterlibatan Winsteadt di Tanah Melayu banyak sumbangan yang telah beliau hasilkan. Diantaranya, sewaktu beliau bekerjadi Kuala Pilah, beliau telah menghasilkan dua buah buku yang bertajuk Colloquial (Malay: A Simple Grammer with Consorvations) dan sebuah kamus yang dianggap sangat penting dalam perkembangan bahasa Melayu iaitu A Dictionary of Colloquial Malay-English and English-Malay pada tahun 1920. Kamus beliau dianggap baik kerana  mengandungi banyak maklumat tentang geografi tempatan. Disamping itu, beliau banyak memasukkan perkataan bahasa Indonesia.

2.2.2      Faktor Pendorong

Winsteadt banyak memainkan peranan penting dalam sistem pendidikan orang Melayu. Menurut jurnal ‘Australian Journal of Politics and History’, “Winsteadt adalah cendikiawan British yang pertama membuat satu kajian secara sistematik mengenai bahasa Melayu untuk tujuan-tujuan bersejarah, malah mengaplikasikan pendekatan saintifik dalam tulisannya mengenai Sejarah Melayu”.

Disamping itu, beliau juga banyak menghasilkan buku-buku berkaitan kesusteraan Melayu sepanjang perkhidmatannya sebagai pegawai kolonial Inggeris di Tanah Melayu. Berikut adalah diantara  beberapa buah hasil karya tulisan Winsteadt seperti;

  

1. Cherita jenaka: ya-itu Pa Kadok, Pa Pandir, Lebai Malang, Pa Belalang, Si Lunchai, Singapore: Methodist Publishing House, 1908.

2. The Circumstances of Malay Life. The kampong. The house. Furniture. Dress. Food, 1909.

3. Fishing, Hunting and Trapping, 1911.

4. Hikayat Anggun Che Tunggal, Singapore: Methodist Publishing House, 1914.

5. An English-Malay Dictionary, Kelly & Walsh: Singapore, 1914-17.

6. Malayan memories, Singapore: Kelly and Walsh, 1916.

7. A Malay Reader, Clarendon Press: Oxford, 1917.

8. Misa Melayu, Singapore: Methodist Publishing House, 1919.

9. Dictionary of Colloquial Malay. Malay-English & English-Malay, Singapore: Kelly & Walsh, 1920.

10. Malaya: The Straits Settlements and the Federated and Unfederated Malay States, London : Constable, 1923.

11. Shaman, Saiva and Sufi. A study of the evolution of Malay magic, London: Constable, 1925.

12. A Malay History of Riau and Johore, etc. (Malay text of the Tuḣfat al-nafīs), Singapore, 1932.

13. A History of Johore, Singapore, 1932.

14. Right Thinking and Right Living. A primer on moral & social topics, etc., Singapore: Malaya Publishing House, 1933.

15. A History of Perak, Singapore, 1934.

16. A History of Malaya, Singapore, 1935.

17. A Simple Malay Reader, London: Kegan Paul & Co., 1944.

18. Britain and Malaya, 1786-1941, London, 1944.

19. The Malays: a cultural history, Singapore: Kelly & Walsh, 1947.

20. The Malay magician: being shaman, saiva and sufi: Oxford University Press,                      1993.

21. A History of Malaya: Marican & Sons (Malaysia), 1982.

22. A history of Johore, 1365-1895: Malaysian Branch of the Royal Asiatic Society by Art Printing Works, 1979.

23. Sejarah Melayu, The Malay Annals / disusun oleh Cheah Boon Kheng, dirumikan oleh Abdul Rahman Haji Ismail: The Malaysian Branch of the Royal Asiatic Society, 1998.

24. A history of classical Malay literature: Council of the Malaysian Branch of the Royal Asiatic Society, 1996.

25. An unabridged English-Malay dictionary: Marican & Sons, 1963.

26. Malaya: The straits settlements and the federated and unfederated Malay states: Constable & Co., 1923.

27. The Malays: a cultural history: Routledge & Kegan Paul, 1950.

28. Hikayat Anggun Cik Tunggal / oleh Pawang Ana dan Raja Haji Yahya; naskhah oleh Sir R.O. Winstedt dan A.J. Sturrock: Fajar Bakti, 1985.

29. Hikayat Bayan Budiman/diusahakan oleh R. O. Winstedt: Penerbit Fajar Bakti,                  1985.

30. Hikayat Awang Sulung Merah Muda/oleh Pawang Ana dan Raja Haji Yahya; naskhah, Sir R.O. Winstedt dan A.J. Sturrock: Fajar Bakti, 1985.

31. Malay proverbs: Graham Brash, 1981.

32. The Malays: a cultural history: Graham Brash (Pte) Ltd., 1981.

33. The Malay: a cultural history.

34. A History of Malaya: Marican & Sons (Malaysia) Sdn. Bhd., 1982.

35. A history of classical Malay literature: Oxford University Press, 1969.

36. Malayan and Indonesian studies, essays presented to Sir Richard Winstedt on his eighty fifth birthday / edited by John Bastin and R. Roovink: Clarendon Press, 1964.

3.0          NAMA TOKOH KOLONIAL BELANDA YANG TERLIBAT

3.1          Snouck Hurgronje

Snouck Hurgronje adalah seorang sarjana Belanda dan Penasihat Hal Ehwal Anak Negeri kepada kerajaan kolonial Hindia Timur Belanda (sekarang Indonesia). Beliau adalah pengkaji politik Islam di Indonesia yang terkenal terutamanya di Aceh.

Dilahirkan pada 8 Febuari 1857 di Tholen, Osterhoot, Belanda dan meninggal di Leiden pada 26 Jun 1936 ketika berusia 79 tahun. Beliau adalah seorang pelajar dalam jurusan teologi di Universiti Leiden pada tahun 1874. Beliau menerima ijazah kedoktoran pada tahun 1880 setelah menyiapkan tesisnya ‘Mekkaansche Feest' (Perayaan di Mekah). Beliau menjadi seorang profesor di Sekolah Leiden bagi hamba-hamba Awam Tanah Jajahan pada tahun 1881.

Beliau telah memeluk agama Islam di Mekah dan menukar nama kepada Abdul Ghaffar. Tujuannya adalah untuk mendapatkan kepercayaan daripada ulama Mekah. Pada tahun 1884, beliau telah dihantar ke Mekah untuk mengkaji kehidupan akar Islam di bumi Mekah bagi tujuan politik Belanda.

Snouck, yang fasih bahasa Arab, melalui pengantaraan dengan gabenor Uthmaniyyah di Jeddah, telah diperiksa oleh perwakilan ulama dari Mekah pada tahun 1884 dan apabila berjaya menamatkan peperiksaan dibenarkan untuk memulakan ziarah ke bandar Islam yang Suci Mekah pada tahun 1885. Beliau adalah salah seorang ulama pertama Barat budaya Oriental untuk berbuat demikian.

3.1.1      Penglibatan Dan Sumbangan Yang Diberikan

Snouck Hurgronje atau nama islamnya Abdul Ghaffar merupakan tokoh yang sangat kontroversi. Beliau disanjung sebagai sarjana Islam yang cemerlang, tetapi ada juga yang menglabelkannya sebagai seorang ulama palsu kerana ada muslihat untuk menghancurkan Islam dari dalam dengan pura-pura masuk Islam. Betapa pun diakui oleh semua pihak bahawa pemerintah Belanda mempunyai kebijaksanaan tentang Islam di daerah jajahannya yang bernama Hindia Belanda (Indonesia) setelah Snouck Hurgronje menjadi penasihat pemerintah dalam hal-hal yang berkaitan dengan agama Islam.

Penglibatan Snouk Hurgronje sangat mempengaruhi terhadap pola pemikiran masyarakat muslim di Indonesia terutamanya di Aceh. Ini disebabkan kerana beliau fasih berbahasa Melayu dan Arab. Dalam interaksinya dengan masyarakat muslim Aceh sejak bulan Julai 1891 hingga awal Februari 1892, Snouck Hurgronje berhasil mengumpulkan data-data baru dalam bentuk buku dua jilid iaitu De Atjehers (1893-1894) yang disiapkannya di Batavia (Jakarta).

Semasa hidupnya Snouck Hurgronje telah melangsungkan perkawinan sebanyak tiga kali. Perkawinan pertamanya dengan Sangkana, anak tunggal kepada Raden Haji Muhammad Ta’ib iaitu penghulu besar Ciamis. Hasil perkawinan tersebut, beliau telah dikurniakan empat orang anak bernama Salmah, Umar, Aminah dan Ibrahim. Pada tahun 1895, Sangkana meninggal dunia, kemudian tahun 1898 Snouck melangsungkan perkawinan keduanya dengan Siti Sadiah anak kepada Haji Muhammad Soe’eb, wakil penghulu kota Bandung. Hasil perkawinan tersebut, beliau dikurniakan seorang anak lelaki bernama Joesoef. Pada tahun 1910, Snouck kembali melangsungkan perkawinan ketiga dengan Ida Maria, putri Dr. AJ Gort, pendeta liberal di Zutphen, perkawinannya yang ketiga ini dilangsungkan di negeri Belanda dan lahirlah seorang anak perempuan bernama Chrisrien, perkawinan ini merupakan perkawinan terakhir sehingga ia meninggal dunia pada 26 Jun 1936.

3.1.2      Faktor Pendorong

Berbekalkan pengalamannya yang pernah bergaul dengan jemaah haji Indonesia di Mekah ditambah pula beliau fasih berbahasa Melayu, maka itulah sebabnya  mendorong beliau berkeinginan untuk datang ke Nusantara terutamanya Indonesia.

Dalam pelayaran ke Aceh dengan misi rahsia, beliau telah ditahan di pelabuhan Pulau Pinang kerana Gubenor Van Teijn melarangnya masuk Aceh pada 1 April 1889. Beliau dituduh bergaul dengan pelarian dan berusaha masuk ke Aceh secara haram. Akhirnya Snouck ke Betawi pada 11 Mei 1889.

Kemudian dia menaiki kapal British dan sampai ke Aceh dan berjaya sampai ke istana sultan. Tentera Belanda masih mengangap Snouck Hurgronje sebagai perisik, lalu dihantar pulang ke Belanda.

Di Betawi, Snouck bekerja sebagai pegawai pemerintah. Dia dilihat akrab dengan penduduk Betawi termasuk para ulama. Oleh itu C. Pijnacker Hordijk membenarkan Snouck menjawat jawatan Penasihat urusan Bahasa-Bahasa Timur dan Hukum Islam sejak 15 Mac 1891.

Pada 9 Julai 1891 Snouck sampai ke Aceh dan menetap di Kutaraja (Banda Aceh) dan menjadi orang kepercayaan Van Heutz, Gabenor Jenderal Hindia Belanda (1904-1909).

4.0          RUMUSAN

Penjajahan Inggeris dan Belanda ke atas Kepulauan Melayu terutamanya di Tanah Melayu (Malaysia) dan Batavia (Jakarta) banyak memberi impak terhadap lanskap kehidupan orang Melayu terutamanya dari sudut sosial, politik, ekonomi, agama dan budaya. Matlamat utama penjajahan mereka adalah ingin menguasai perdagangan rempah dan bijih timah disamping mengembangkan agama kristian serta mencampuri urusan politik di negara ini.

Mereka sering mengambil kesempatan terhadap kelemahan orang-orang Melayu terutamanya raja-raja dan pemerintah yang sering berebut kuasa. Disinilah mereka memainkan peranan semasa menjadi orang tengah dan sekaligus mencampuri urusan pentadbiran negara.

 

Bukan setakat itu, malah perebutan kuasa antara kuasa-kuasa penjajah juga menunjukkan bahawa negeri-negeri Melayu sememangnya menjadi idaman kuasa-kuasa barat, khususnya untuk tujuan mengeksploitasi sumber-sumber ekonomi. Diantara kuasa-kuasa barat ini berlaku permusuhan dan persaingan untuk memonopoli sumber-sumber ekonomi di Kepulauan Melayu.

Dalam usaha mengelak berlakunya konflik, maka termeterailah perjanjian Inggeris-Belanda pada 17 Mac 1824. Kesan dari perjanjian tersebut menyebabkan Kepulauan Melayu terbahagi kepada dua pengaruh iaitu kawasan Selatan dan Barat berada di bawah Belanda manakala kawasan Utara, Timur dan Negeri-negeri Selat di bawah British.

Tidak dinafikan, selain ianya membawa keburukan namun pihak penjajah juga ada membawa perkara kebaikkan terhadap kemajuan dari sudut pendidikan dan pentadbiran negara. Sebagai contoh, mereka telah menyediakan sekolah untuk pendidikan orang-orang Melayu disamping sekolah aliran barat.

Semasa pentadbiran British, sekolah aliran Melayu, Cina dan Tamil didirikan bagi memberikan pendidikan sekular kepada anak-anak petani dan nelayan. Sekolah sekular ini bermaksud pendidikan yang berkaitan dengan ilmu keduniaan. Di sekolah ini anak-anak Melayu diajar menulis, membaca dan mengira serta sedikit ilmu Geografi, seni pertukangan dan perkebunan. Sekolah sekular Melayu hanya memberikan pendidikan rendah sehingga darjah enam sahaja. Sekolah sekular Melayu pertama dibina adalah di Negeri-Negeri Selat, iaitu Sekolah Melayu Gelugor dan Sekolah Melayu Bayan Lepas di Pulau Pinang. Sekolah-sekolah sekular Melayu kemudiannya dibuka di Seberang Prai, Melaka dan kemudiannya dibuka di negeri-negeri Melayu yang lain.

Manakala di Indonesia pula, sekolah pertama didirikan oleh Belanda iaitu pada tahun 1914. Pelajaran yang diajar hanya membaca, menulis dan sembahyang. Guru-guru tempatan mendapat pendidikan di Belanda. Sekembalinya ke tanah air, mereka diangkat sebagai guru. Sebagai bahasa pengantar mula-mula ditetapkan bahasa Belanda. Ini menimbulkan berbagai kesulitan, maka akhirnya ditetapkan bahasa Melayu sebagai bahasa sekolah dan gereja.

RUJUKAN / REFERENSI

Effendi, Tadjuddin Noer. 2005. Sosiologi Pembangunan; RPKPS dan Garis Besar Bahan Ajar. Jurusan Sosiologi, Fakultas Ilmu Sosial dan Ilmu Politik, Universitas Gadjah Mada, Yogyakarta.

Ricklefs, M.C., 2005. Sejarah Indonesia Modern 1200 – 2004. Jakarta; Serambi Ilmu Semesta.

Sztompka, Piötr. 2004. Sosiologi Perubahan Sosial. Jakarta; Prenada.

http://www.oxforddnb.com/view/printable/36387

http://kebudayaan.kemdikbud.go.id/bpnbaceh/2013/10/24/christian-snouck-hurgronje/

http://www.britannica.com/EBchecked/topic/576954/Sir-Frank-Swettenham

http://www.muziumnegara.gov.my/gallery/items/Sir_Frank_Athelstane_Swettenham__C.M.G.,_K.C.M.G.,_G.C.M.G._25

http://ms.wikipedia.org/wiki/Frank_Athelstane_Swettenham

http://ms.wikipedia.org/wiki/Richard_Olaf_Winstedt

http://id.wikipedia.org/wiki/Christiaan_Snouck_Hurgronje

http://www.arkib.gov.my/surat-khabar-jawi-peranakan-18881

BAHASA MELAYU TERJEMAHAN (ABML4103)

1.0 PENGENALAN

Sejarah terjemahan bermula seawal manusia mula membuat hubungan dengan dunia di luar lingkungan masyarakat asal masing-masing. Lanjutan daripada aspek masa yang dilalui oleh bidang terjemahan, pelbagai kajian dan penyelidikan telah dibuat yang menghasilkan pelbagai teori dan kaedah dalam terjemahan. Dalam konteks ini, penterjemah bertindak sebagai jambatan komunikasi bagi menghubungkan dua pihak yang sebenarnya tidak dapat berkomunikasi.

Teori awal penterjemahan dikemukakan oleh Etienne Dolet (1509-1546). Beliau mengemukakan prinsip-pinsipnya pada tahun 1540. Antara prinsip-prinsip itu adalah:

1. Penterjemah hendaklah benar-benar memahami isi dan hasrat penulis teks asal.

2. Penterjemah mestilah menguasai dengan baik bahasa asal dan bahasa penerima terjemahan itu.

3. Penterjemah tidak boleh menterjemah perkataan demi perkataan oleh sebab perbuatan itu akan merosakkan makna asal teks tersebut dan akan menyebabkan terjemahaan itu tidak indah lagi apabila dibaca, padahal teks asalnya mungkin sangat sedap dan mudah dibaca.

4. Penterjemah hendaklan menggunakan bentuk-bentuk bahasa yang biasa digunakan di dalam bahasa penerima untuk menggantikan bentuk-bentuk bahasa asalnya.

5. Penterjemah mestilah mencipta semula kesan dan semangat keseluruhan teks asal.

Menurut Dolet, penterjemah hendaklah menguasai kedua-dua bahasa tersebut dengan baik. Beliau juga menyarankan supaya penterjemah mengelakkan daripada menterjemah secara literalisme iaitu perkataan demi perkataan. Prinsip ini bersesuaian untuk terjemahan bacaan umum. Beliau juga menekankan betapa pentingnya unsur stilistik untuk kerja-kerja terjemahan yang serius tanpa mengira jenis media dan isi teks.

Kamus Dewan Edisi Keempat (2013), mendefinisikan perkataan terjemahan sebagai “... pindahan (karangan dan lain-lain) daripada suatu bahasa ke suatu bahasa yang lain...”.

Menurut Nida (1969), definisi terjemahan ialah penyalinan semula ke dalam bahasa penerima maklumat daripada bahasa sumber dalam bentuk persamaan yang terdekat sejadi. Persamaan dari sudut makna dan juga persamaan dari sudut jenisnya atau style.

Terdapat banyak kaedah dan teknik dalam melakukan kerja-kerja penterjemahan. Newmark (1988) di dalam bukunya “A Textbook of Translation”, menggariskan 8 kaedah penterjemahan iaitu:

1. Penterjemahan Kata Demi Kata (Word For Word Translation).

2. Penterjemahan Harfiah (Literal Translation).

3. Pernterjemahan Setia (Faithful Translation).

4. Penterjemahan Semantik (Semantic Translation).

5. Adaptasi (Adaptation).

6. Penterjemahan Bebas (Free Translation).

7. Penterjemahan Idiomatik (Idiomatic Translation).

8. Penterjemahan Komunikatif (Communicative Translation).

Menurut Ainon Mohd dalam bukunya “Panduan Menterjemah” (2007), penterjemahan bermaksud mengalih satu bahasa ke bahasa yang lain. Pengalihan ini merangkumi warta (mesej) teks sumber, gaya bahasa dan tindak balas yang sama daripada pembaca sasaran.

Di samping itu, secara literalnya, penterjemahan boleh dikatakan sebagai teknik menggantikan perkataan-perkataan daripada satu bahasa ke bahasa yang lain. Definisi terjemahan harus dilihat daripada sudut yang menyeluruh supaya ianya jelas kepada mereka yang ingin tahu akan maksud sebenar terjemahan. Penterjemahan boleh didefinisikan mengikut Catford (1996) seperti yang berikut; “Pengantian bahan teks dalam satu bahasa (bahasa sumber) dengan bahan teks yang sepadan dalam bahasa lain (bahasa sasaran)”.

Menurut Norizah Ardi (2009) dalam bukunya “Pengantar Prinsip Penterjemah”, pada tahun 1950an banyak kaedah yang digunakan untuk menterjemah dan menganalisis terjemahan. Penggunaan pelbagai perkataan seperti strategi, taktik, kaedah, proses, prinsip dan prosedur hanyalah satu kekeliruan istilah sahaja. Tahun 1950an banyak kaedah yang digunakan untuk menterjemah dan menganalisis terjemahan.

Kaedah penterjemahan penting bagi memastikan setiap teks yang diterjemah dapat difahami oleh pembaca atau pengguna. Biasanya, terjemahan merupakan pekerjaan manusia, tetapi selaras dengan perkembangan teknologi, penterjemahan sudah boleh dibantu dengan mesin, iaitu penterjemahan mesin.

Ciri-ciri seseorang penterjemah yang baik pula, mestilah mempunyai prinsip-prinsip seperti berikut; iaitu tidak mengubah maksud pengarang teks asal, menghasilkan terjemahan yang mudah difahami pembaca, menghormati tatabahasa penerima dan menterjemah “makna bahasa” bukan menterjemah bentuk bahasa.

Dua istilah asas penting yang perlu diketahui oleh semua pembaca sebelum memahami definisi yang ingin dikemukakan ialah istilah yang berkaitan dengan bahasa sumber dan bahasa sasaran.

Bahasa sumber ialah bahasa asal yang hendak diterjemah ke bahasa yang kedua. Contohnya, dalam artikel bahasa Inggeris yang diterjemah kepada bahasa Melayu, maka oleh itu, bahasa sumbernya ialah bahasa Inggeris.

Dengan mengetahui bahasa sumber, ia dapat membantu penterjemah membezakan maksud sebenar teks asal dan dengan itu, seseorang penterjemah itu dapat menterjemah maksudnya dengan lebih tepat.

Terdapat dua kaedah dalam penterjemahan iaitu kaedah lama (kaedah formal) dan kaedah baru (kaedah dinamis). Untuk tugasan kali ini, penulis lebih menfokuskan penerangan kepada kaedah penterjemahan dengan menggunakan kaedah dinamis. Kaedah dinamis dibahagikan kepada enam kaedah iaitu kaedah persamaan, adaptasi, generalisasi, modulasi, penyamaan fungsian dan pengembangan.

2.0 KAEDAH PERSAMAAN DAN ADAPTASI

2.1 KAEDAH PERSAMAAN

Kaedah persamaan ialah kaedah menterjemah dengan mencari bentuk kata, frasa atau klausa yang paling sesuai dengan teks yang diterjemah berdasarkan kepada bentuk persamaan leksikal, iaitu persamaan dari segi makna mengikut konsep dan konteks penggunaan teks yang diterjemah.
 
Kaedah persamaan iaitu persamaan yang perlu dilakukan oleh seseorang penterjemah ialah persamaan yang paling hampir dan persamaan yang paling lazim. Kaedah persamaan ini dilakukan pada pelbagai tahap seperti peringkat leksikal, sintaktikal dan persamaan wancana.

Menurut Puteri Roslina (2007) dalam bukunya “Pengantar Penterjemah Bahasa Melayu” berkata, “persamaan yang dimaksudkan ialah persamaan terdekat dan persamaan sejadi atau bersahaja. Persamaan sedemikian bergantung sepenuhnya kepada konteks dan nilai budaya seperti dalam ungkapan idiomatik daripada peribahasa. Tidak ada dua perkataan yang benar-benar sama makna dalam dua bahasa yang berlainan.”
 
Contoh 1:

Persamaan terdekat.

Bahasa Melayu - Pulut kuning

Bahasa Inggeris - Yellow rice

Suatu persamaan itu mungkin bersifat terdekat, tetapi tidak bersifat natural. Contoh 1 di atas ialah istilah pulut kuning yang mempunyai istilah yang hampir sama dalam bahasa Inggeris ialah yelow rice. Tetapi yellow rice tidak menggambarkan aspek-aspek kebudayaan orang-orang Melayu oleh itu yellow rice tidak natural. Warna yelow dalam bahasa Inggeris adalah serupa sahaja seperti warna-warna biasa yang lainnya. Tetapi warna kuning adalah warna yang istimewa dalam kebudayaan Melayu. Oleh itu, ungkapan yellow rice tidak menggambarkan sifat-sifat pulut kuning dalam kebudayaan Melayu.

Contoh 2:

Persamaan sejadi (bersahaja).

Bahasa Inggeris - Race

Bahasa Melayu - Bangsa, puak, orang, kaum, keturunan


Ada kalanya pula sesuatu persamaan itu bersifat natural tetapi ia tidak bersifat terdekat. Persamaan-persamaan natural ini menghasilkan gaya terjemahaan Melayu yang natural. Gaya terjemahan natural sedikit pun tidak berbau terjemahan, apabila ia saling tak tumpah seperti karya asli.

Dalam contoh 2 di atas, race boleh juga diertikan sebagai bangsa, puak, orang, kaum, keturunan dan sebagainya. Terjemahaan di atas menggunakan kaedah persamaan leksikal yang paling hampir dengan konteks teks yang diterjemah.

2.2 KAEDAH ADAPTASI (PENYESUAIAN)

Kaedah seterusnya ialah adaptasi atau penyesuaian yang merupakan kaedah yang menggabungkan beberapa kaedah seperti modulasi, transposisi, dan persamaan.

Kebiasaannya, kaedah adaptasi dilakukan jika terdapat perbezaaan budaya antara bahasa sumber dan bahasa sasaran. Kaedah ini dianggap sebagai kaedah terjemahan yang paling bebas.

Adaptasi boleh dilihat dengan lebih jelas dalam terjemahan seperti rancangan TV atau filem, di mana perbualan atau rujukan budaya mesti disesuaikan untuk penonton asing. Kaedah ini memperlihatkan teks diolah menggunakan makna yang berlainan dengan makna leksikal, tetapi setelah dibaca keseluruhan teks, pembaca atau penerima akan dapat menangkap atau memahami makna yang ingin disampaikan.

Contoh 1:

Bahasa Inggeris - Green house - Social sceince - Yellow culture

Bahasa Melayu - Rumah hijau - Sains sosial - Budaya kuning


Adaptasi berlaku apabila kemasukan istilah pinjaman tetapi istilahnya sahaja yang diterjemahkan. Terdapat dua jenis adaptasi, iaitu pertama, peniruan penyampaian yang tidak mengubah struktur bahasa sasaran seperti green house diterjemahkan sebagai rumah hijau, social science - sains sosial,  yellow culture - budaya kuning (sekadar menyebut beberapa contoh).

Kedua, peniruan struktur yang memasukkan lantas mewujudkan struktur baru dalam bahasa sasaran misalnya prime minister diterjemah sebagai perdana menteri, dan mini bus - bas mini. Kata pinjaman peniruan ini digolongkan sebagai kata majmuk yang dipinjam dan disesuaikan dengan pola sintaktik dalam bahasa Melayu.

Contoh 2:

Teks Sumber - Like a fish out of water
(One who does not feel comfortable in a new environment).

Teks Sasaran - Seperti cacing kepanasan
(tidak tenang, selalu gelisah dan sebagainya).

Selanjutnya kita lihat pula kaedah adaptasi yang kedua. Peribahasa atau simpulan bahasa tidak boleh diterjemahkan secara literal atau secara peniruan kerana ia mempunyai maksud yang bersifat kebudayaan.

Menurut Ainon Mohd dan Abdullah Hassan (2008), simpulan bahasa ialah bentuk ungkapan yang unik yang terdapat dalam sesuatu bahasa. Salah satu punca sukarnya menterjemah simpulan bahasa adalah disebabkan makna sesuatu simpulan bahasa itu tidak mungkin dapat diteka daripada susunan ayat itu.

Sebagai contoh, dengan menggunakan tek sumber, “Like a fish out of water” bukan bermaksud “seperti ikan yang keluar dari air” tetapi makna sebenar dalam bahasa sasaran adalah “seperti cacing kepanasan” iaitu dalam keadaan tidak tenang atau sentiasa dalam kegelisahan. Dalam konteks ayat di atas, ia disesuaikan dengan makna yang ada dalam Bahasa Melayu.

3.0 KAEDAH GENERALISASI DAN MODULASI

3.1 KAEDAH GENERALISASI

Kaedah generalisasi merupakan kaedah yang paling mudah dan ringkas. Kaedah ini merupakan kaedah yang menjadikan makna terjemahan lebih umum atau tidak khusus. Namun kaedah ini hanya boleh digunakan seandainya pengabungan atau mengelompokkan beberapa hal yang khusus kepada umum, dimana makna terjemahan tersebut tidak mengubah mesej teks asal.

Contoh 1:

Teks Sumber - Mereka akan dijamu dengan durian, rambutan, duku dan langsat - Lembu, kambing, ayam, itik.

Teks Sasaran - Some local fruits will be serve to them - Farm animals

Dalam contoh 1 di atas, ia merupakan satu kaedah yang mengelompokkan beberapa hal yang khusus kepada umum. Contohnya seperti buah durian, rambutan, duku dan langsat dikelompokkan atau dinamakan sebagai buah-buahan tempatan (local fruits) jika diterjemahkan dalam konteks di negara Malaysia. Jenis buah-buahan mungkin berbeza jika ditafsir apabila berada di luar negara, sekiranya diterjemah dalam konteks yang sama. Manakala binatang seperti lembu, kambing, ayam dan itik pula dikategorikan sebagai haiwan ternakan (farm animals). Di sini jelas, ayat di atas telah diterjemah secara generalisasi iaitu mengelompokkan ayat dalam teks asal, tanpa mengubah maknanya.

Contoh 2:

Teks Sumber: “More than 10,000 people were left homeless after their homes either washed away, flooded or toppled,” he said.

Teks Sasaran: “Lebih 10,000 orang hilang tempat tinggal selepas rumah mereka runtuh,” katanya.

Dalam contoh 2 pula menunjukkan dengan jelas bahawa kaedah generalisasi telah digunakan semasa proses penterjemahan. Dalam ayat di atas, teks sumber telah diringkaskan hingga menjadi lebih pendek dalam bentuk teks sasaran. Beberapa maklumat telah digugurkan menyebabkan teks sasaran menjadi lebih ringkas.

Dalam contoh ini, frasa “either washed away, flooded or toppled” telah diringkaskan kepada “runtuh” sahaja.

3.2 KAEDAH MODULASI

Secara amnya, kaedah ini menunjukkan perbezaan antara dua bahasa dalam situasi yang sama tetapi cara pemikiran berbeza. Modulasi digunakan untuk tujuan yang sama seperti tranposisi iaitu untuk menyampaikan maklumat dengan gaya bahasa yang paling bersahaja dan mudah difahami. Kaedah modulasi boleh digunakan apabila terjemahan yang terhasil tidak menepati hukum tatabahasa, janggal atau menyimpang maknanya walaupun terjemahan secara literal atau tranposisi telah digunakan.

Dengan menggunakan kaedah modulasi, dimana ia mengubah keseluruhan ayat atau struktur ayat untuk mendapat kefahaman dalam bahasa sasaran. Ia tidak lagi menterjemah satu persatu tetapi menterjemah sebagaimana ia faham akan sesuatu teks tersebut supaya pembaca dapat memahami teks tanpa ada kejanggalan dan sebagainya.

Dalam kaedah ini, terdapat perubahan dari segi semantik (makna) pada peringkat leksikal tetapi wartanya tetap tidak berubah. Begitu juga penyampaian boleh ‘negatif’ dalam bahasa sasaran tanpa menjejaskan makna. Kaedah ini digunakan apabila konsep yang ada dalam bahasa sumber bertentangan dengan konsep yang ada dalam bahasa sasaran.

Contoh 1:

Bahasa sumber: Saturday night.

Bahasa sasaran: Malam minggu.

Jika bahasa sumber seperti di atas, hanya menggunakan frasa tunggal, “Saturday” diterjemah sebagai Sabtu dan night bermaksud malam. Tetapi apabila perkataan tersebut berganding dengan perkataan lain seperti “Saturday night”, maka bagi menyesuaikan makna yang lebih tepat ke dalam bahasa Melayu ia diterjemah sebagai “Malam minggu” dan bukannya “Malam Sabtu”.

Contoh 2:

Bahasa sumber: In either case, the energy that we obtain ultimately originates from starch.

Bahasa sasaran: Dalam kedua-dua hal, tenaga yang kita peroleh pada peringkat akhir berasal dari kanji.

4.0 KAEDAH PENYAMAAN FUNGSIAN

Dalam mentafsir makna teks sumber, penterjemah juga harus mentafsir makna pada peringkat ungkapan, yakni peringkat frasa. Ini bermaksud penterjemah akan menterjemah satu frasa demi satu frasa.

Penyamaan fungsian merujuk kepada proses meneutralisasi atau mengeneralisasi kata dalam bahasa sumber yang ingin diterjemahkan.

Kaedah ini merupakan kaedah yang menterjemah fungsi warta supaya dapat memberi reaksi yang sama kepada pembaca terjemahan seperti reaksi yang diterima oleh pembaca teks sumber.

Keperluan menggunakan kaedah terjemahan penyamaan fungsian juga terhasil daripada situasi yang terdapat dalam bahasa sumber dan penterjemah perlu mencari padanan fungsi yang sesuai dalam bahasa sasaran.

Dalam keadaan tertentu, kaedah penyamaan fungsian juga boleh digunakan dalam simpulan bahasa, perumpamaan atau peribahasa dalam bahasa sumber.

Contoh 1:

Bahasa sumber - As like as two peas

Bahasa sasaran - Bagai pinang dibelah dua

Dalam contoh 1 di atas, ayat “as like as two peas” merupakan simpulan bahasa di dalam bahasa Inggeris. Ia bukan bermaksud “seperti dua kacang”, kerana apabila diterjemah dengan padanan fungsi yang sesuai, ia membawa maksud “bagai pinang dibelah dua” yang mana ia merujuk kepada “pasangan yang sama padan” atau “pasangan sepadan”.

Ungkapan ini merupakan ayat perumpamaan dalam masyarakat Melayu, oleh itu kita tidak boleh menafsir makna ungkapan berkenaan berdasarkan makna kata-kata yang membentuknya. Contoh ayat perumpamaan berikut iaitu “wang panas”. Wang panas tidak boleh diterjemahkan sebagai “hot money”, kerana dalam bahasa Melayu “wang panas” membawa makna kiasan “mendapat duit dengan cara mudah, sama ada melalui amalan rasuah atau hasil sogokan”.

5.0 KAEDAH PENGEMBANGAN (EXPANSION)

Kaedah pengembangan merupakan kaedah yang menghuraikan dan memperjelaskan warta dengan panjang lebar bagi pemahaman pembaca terjemahan. Kaedah ini juga digunakan dengan memasukkan maklumat-maklumat tambahan bagi menjelaskan aspek-aspek yang tiada dalam budaya bahasa sasaran. Dan biasanya ia melibatkan konsep saintifik atau istilah yang tidak terdapat dalam budaya bahasa sasaran. Pengembangan boleh dilakukan dengan menambah huraian dalam bentuk nota kaki sebagai huraian tambahan terhadap teks yang diterjemah.

Contoh 1:

Teks Sumber Unbelievable!...

Teks Sasaran Sungguh tidak disangka-sangka!... atau Amat memeranjatkan!...

Dalam contoh 1 di atas, teks bahasa sasaran menggunakan frasa dalam menterjemah satu bentuk kata.

Contoh 2:

Teks Sumber - Local Area Network (LAN).

Teks Sasaran - Rangkaian kawasan tempatan.
(Adalah sekumpulan komputer dan peranti yang berkaitan yang berkongsi talian komunikasi biasa atau pautan tanpa wayar ke pelayan).

Dalam contoh 2 di atas, maklumat yang diberikan dalam bentuk nota kaki untuk menjelaskan makna terjemahan perkataan, kerana tanpa penjelasan perkataan terjemahan, perkataan tersebut sukar difahami dengan baik oleh pembaca. Ini adalah teks mengenai rangkaian komputer yang menghubungkan komputer dan perkakasan yang disambungkan ke pelayan dalam kawasan geografi yang berbeza seperti pejabat atau penubuhan komersil. Komputer dan peranti mudah alih lain menggunakan sambungan LAN untuk berkongsi sumber seperti pencetak atau storan rangkaian. Tanpa penjelasan ini mungkin orang akan jadi keliru dan sukar memahami maksudnya.

6.0 RINGKASAN

Kaedah terjemahan merupakan medium yang paling penting dalam proses penterjemahan. Proses penterjemahan yang baik memerlukan kaedah-kaedah yang tertentu bagi menghasilkan suatu terjemahan yang menepati kehendak pembaca sasaran. Jelas sekali penterjemahan merupakan salah satu kaedah untuk memperoleh ilmu, terutamanya ilmu mutakhir dalam pelbagai bidang.

Terdapat dua kaedah dalam penterjemahan iaitu kaedah lama (kaedah formal) dan kaedah baru (kaedah dinamis).

Jika dibandingkan diantara dua kaedah di atas, kaedah dinamis merupakan suatu terjemahaan yang saintifik. Kaedah ini dapat menangani kepelbagaian karenah linguistik kerana dapat memberikan hasil terjemahan yang mudah, bersahaja tetapi tetap dapat menyampaikan maksud dengan pilihan perkataan yang tepat dan mudah, serta jelas.

Kesimpulannya, pemilihan kaedah yang sesuai bagi penterjemahan banyak bergantung kepada berbagai-bagai faktor iaitu ringkas atau kompleks sesuatu teks, jenis atau fungsi teks (risalah, am atau tenikal), bidang teks (sastera, agama, sains atau teknikal) dan peringkat teks untuk kanak-kanak, sekolah rendah atau sekolah menengah atau pengajian tinggi.

Justeru, seorang penterjemah haruslah berhati-hati dan peka dalam memilih kaedah yang sesuai. Adakalanya kaedah-kaedah tersebut boleh digabungkan dan ada kalanya terpisah.

Akhir sekali, tidak ada dua bahasa yang mempunyai perkataan-perkataan nahu yang sama banyak dengan makna dan fungsi yang serupa. Oleh itu, berhati-hatilah apabila menterjemahkan perkataan nahu daripada apa-apa jua bahasa ke dalam bahasa Melayu ataupun sebaliknya




APENDIKS

RUJUKAN / REFERENSI

Kamus Dewan Edisi Keempat (2013). Kuala Lumpur: Dewan Bahasa & Pustaka.

Ainon Mohd. (2007). Panduan Menterjemah. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Ainon Mohd dan Abdullah Hassan (2008). Teori dan teknik terjemahan. Kuala Lumpur: PTS Publications and Distributors.

Peter Newmark (1988). A Textbook of Translation. UK: Prentice Hall International.

Nida, E.A. (1969). The Theory and Practice of Translation. Leiden: Brill.

Norizah Ardi. (2009). Pengantar prinsip penterjemahan. August Publishing Sdn. Bhd.

John Cunnison Catford. (1996). Teori linguistik bagi penterjemahan. Kuala Lumpur: Dewan Bahasa dan Pustaka.

Shamsuddin Ahmad. (2007). Kamus Peribahasa Inggeris - Melayu. Kuala Lumpur: PTS Professional Publishing Sdn. Bhd.

Puteri Roslina Abdul Wahid. (2012). Menelusuri peristilahan bahasa Melayu. Kuala Lumpur: Penerbit Universiti Malaya.

Puteri Roslina. (2007). Pengantar Penterjemah Bahasa Melayu. University Malaya: Scholar Press Sdn. Bhd.

Hasuria Che Omar, Rokian Awang, Syed Zainal Ariff Syed Jamaluddin & Noriah Mohamed (2009). Bahasa Verbal dan Bukan Verbal 1: Komunikasi, Pendidikan dan Perterjemahan. Kuala Lumpur: Institut Terjemahan Negara Malaysia Berhad.

Hawkins, Joyce M. ( 2006). Kamus Dwibahasa Inggeris-Melayu, Melayu-Inggeris Edisi Keempat. Kuala Lumpur: Terbitan Oxford Fajar.

SearchNetworking. Local area network (LAN). Diambil dari:
http://searchnetworking.techtarget.com/definition/local-area-network-LAN

The Free Dictionary. A fish out of water. Diambil dari: https://idioms.thefreedictionary.com/a+fish+out+of+water