Penulisan tugasan ini adalah berkaitan dengan
perbincangan tentang beberapa orang tokoh-tokoh Inggeris dan Belanda yang telah
banyak menyumbang kepada pembentukan Pengajian Melayu di Nusantara meliputi
Tanah Melayu (Malaysia), Aceh (Indonesia), kepulauan Borneo dan kawasan
sekitarnya.
Pengajian Melayu dan penjajahan Barat sangat berkait
rapat kerana Pengajian Melayu di negara ini pada awalnya dibangunkan oleh para
sarjana Barat terutamanya sarjana Inggeris dan Belanda.
Pengajian Melayu ialah apa sahaja yang berkaitan
dengan kajian, perbincangan, penulisan, penerbitan dan pendokumentasian tentang
orang Melayu dan kehidupannya.
Dalam usaha mereka untuk memahami bahasa, adat dan
budaya orang Melayu, mereka berusaha untuk mempelajari bahasa Melayu dan
mengutip serta mengumpul manuskrip lama untuk dijadikan bahan penelitian.
Antara tokoh yang ingin diperbincangkan untuk tugasan ini adalah seperti Frank
Athelstane Swettenham (Frank Swettenham) dan Richard Olaf Winstedt (R.O
Winsteadt) dari British manakala Christiaan Snouck Hurgronje (Snouck Hurgronje)
dari Belanda.
2.0 NAMA TOKOH KOLONIAL INGGERIS (BRITISH)
YANG TERLIBAT
2.1 Frank
Athelstane Swettenham
Frank Alhelstane Swettenham atau
lebih dikenali sebagai Frank Swettenham merupakan seorang pegawai kolonial
semasa pemerintahan British di tanah Melayu.
Beliau dilahirkan pada 28 Mac 1850
di Belper, Derbyshire, England, anak keempat James Oldham Swettenham.
Beliau telah menjadi Kadet
Perkhidmatan Awam Negeri-Negeri Selat pada tahun 1870. Pada tahun 1871 semasa di Singapura beliau
telah mengikuti latihan sebagai pegawai kolonial British ketika berumur 20
tahun. Tugas beliau ketika itu memerlukan beliau untuk berinteraksi dengan
masyarakat yang kebanyakkannya berbangsa Melayu. Oleh yang demikian, beliau
perlu mahir serta mampu menguasai bahasa tempatan iaitu bahasa Melayu yang
merupakan bahasa perhubungan.
Menyedari hakikat itu, beliau mula
mempelajari bahasa Melayu dengan bimbingan Munsyi Mohd Said bin Dada Mohyiddin
yang merupakan editor surat khabar Melayu pertama iaitu “Jawi Peranakan”. Hasil
dari pembelajaran serta bimbingan oleh Munsyi Mohd Said, Frank telah lulus
dengan cemerlang dalam peperiksaan akhir Jurubahasa yang didudukinya.
Pada tahun 1872 – 1873, beliau
bertugas sebagai Penolong Pemungut Hasil Tanah dan kemudiannya sebagai Pemungut
Hasil Tanah bagi negeri Pulau Pinang dan Seberang Prai.
Pada bulan Januari, Jun dan Julai
1874 beliau dihantar menjadi utusan khas di Perak.
Manakala pada akhir tahun
1874 beliau ditugaskan pula di Selangor sebagai pembantu Residen ekoran
kejayaan beliau dalam perkhidmatan sebelum ini. Antara jawatan lain yang pernah
beliau sandang adalah seperti berikut:
a. 1875
- Penolong Pesuruhjaya Negeri Perak.
b. 1876
- Penolong Setiausaha Kolonial bagi Negeri-negeri Melayu.
c. 1881
- Penolong Setiausaha Kolonial.
d. 1882
- Residen Inggeris di Selangor.
e. 1883
- 1884 - Pesuruhjaya bagi Negeri-Negeri Selat dan Negeri-Negeri Melayu di
Pameran Calcutta, India.
f. 1884
- 1886 – Pemangku Residen Perak.
g. 1889
- Residen Perak.
h. 1896
- Ketua Residen bagi Negeri-negeri Melayu Bersekutu.
i. 1901
- Gabenor Negeri-negeri Selat.
2.1.1 Penglibatan Dan Sumbangan Yang Diberikan
Walaupun peranan dan sumbangan
beliau terhadap pengajian Melayu tidaklah begitu besar namun ianya tidak boleh
dipandang ringan.
Sumbangan pertama beliau dalam
bahasa Melayu dan penulisan ialah beliau telah menterjemahkan perjanjian
Pangkor 1874 dengan bantuan Munsyi Mohd Said. Selain itu beliau juga dikatakan
telah menulis manuskrip tentang Hikayat
Hang Tuah.
Namun sumbangan terbesar beliau ialah telah menulis Daftar Kata
Bahasa Melayu – Inggeris dan Inggeris – Bahasa Melayu (Vocabulary of the
English and Malay Languages) serta menerbitkan dua buak buku iaitu
‘Keterangan-keterangan Ringkas Melayu’ (Malay Sketches) dan ‘Surat-surat Tanpa
Alamat’ (Unaddressed Letters).
Diantara karya beliau yang paling
terkenal ialah ‘Malay Sketches’. Beliau telah memberi gambaran tentang orang
Melayu dizamannya mengikut perspektif dan pengalaman peribadi sejak berada di
Tanah Melayu dari tahun 1871. Pandangan Swettenham tentang orang melayu ini
menjadi bicara utama dalam bab pertama naskah beliau yang diberi tajuk ‘The
Real Malay’. Karya ‘Malay Sketches’ ini dihasilkan pada tahun 1895, yang mana
boleh disimpulkan bahawa orang Melayu yang digambarkan oleh beliau adalah dari
hasil pengalaman bergaul hidup serta berada dalam masyarakat Melayu selama 24
tahun.
Manakala kajian beliau dalam
mencipta kamus pula telah membantu memperkaya bahasa Melayu agar lebih
berkembang dan mempunyai sistem lebih tersusun serta mantap. Sistem yang
diperkenalkan oleh Frank Swettenham dikenali sebagai Sistem Ejaan Swettenham
(1811).
Beliau juga telah menyenaraikan
lebih 5500 perkataan Inggeris dalam Daftar Kata Inggeris – Melayu. Beliau juga
telah memuatkan terjemahaan dalam ejaan rumi bahasa Melayu serta terjemahaan
dalam ejaan jawi.
Sumbangan beliau dalam
menghasilkan daftar kata telah mendapat reaksi positif dari pelbagai pihak
termasuk akhbar seperti Daily Times (18 April 1811), Penang Gazzette (9 May
1881), London & China Express (3 Jun 1881). Ini merupakan sumbangan
terbesar beliau terhadap perkembangan pengajian bahasa Melayu.
2.1.2 Faktor Pendorong
Pengalam beliau sebagai pegawai
kolonial British (Inggeris) selama 33 tahun di Tanah Melayu membolehkan beliau
mengenali dan memahami tentang orang-orang Melayu.
Beliau telah menghasilkan beberapa
bentuk penulisan berkaitan dengan orang Melayu dan bahasa Melayu. Antara
tulisannya ialah The Real Malay, A silver-Point, Malay Supersititions,
Ber-hantu, The Joget, Malay Sport, Meng-Glunchor, Local in Colour, Manuskrip
Hang Tuah dan banyak lagi artikel yang ditulis oleh beliau berkaitan orang
Melayu.
Penulisan beliau tentang orang
Melayu adalah berdasarkan hasil pemerhatian dan pergaulan beliau dengan masyarakat Melayu.
2.2 Richard Olaf Winstedt
Winstedt ialah seorang pegawai
kolonial dan Orientalis Inggeris. Beliau dilahirkan pada 2 Ogos 1878 di Oxford,
London. Mendapat pendidikan awal sekolah rendah dan menengah di Oxford. Beliau
telah berkahwin dengan dengan Sarah Castell, daripada sebuah keluarga yang
telah lama menetap di kota Oxford.
Beliau memperolehi ijazah sarjana
muda daripada Universiti Oxford pada tahun 1898. Beliau menyertai perkhidmatan
kolonial dan memulakan kerjaya di Persekutuan Tanah Melayu iaitu di Perak pada
akhir tahun 1902.
2.2.1 Penglibatan Dan Sumbangan Yang Diberikan
Peranan dan sumbangan beliau
terhadap pengajian Melayu sangat memberi menafaat yang sangat besar terhadap
alam dunia Melayu.
Pada tahun 1903, Winsteadt
ditugaskan sebagai pegawai pelatih di sekolah rendah di Perak. Sejak awal
perkhidmatannya lagi, beliau mampu berinteraksi dengan orang Melayu serta
menguasai bahasa serta adat dan budaya orang Melayu.
Dengan pengetahuan bahasa dan adat
budaya Melayu yang ada pada beliau, seterusnya beliau dilantik ke beberapa
jawatan-jawatan lain. Antaranya adalah:
a. 1907 - Penolong
Pegawai Daerah di Tapah, Perak.
b. 1913- Pegawai Daerah
di kuala Pilah, N.Sembilan.
c. 1916 - Penolong
Pengarah Pendidikan bagi Negeri-negeri Selat.
d. 1924 - Pengarah
Pendidikan Negeri-negeri Selat.
Sepanjang keterlibatan Winsteadt
di Tanah Melayu banyak sumbangan yang telah beliau hasilkan. Diantaranya,
sewaktu beliau bekerjadi Kuala Pilah, beliau telah menghasilkan dua buah buku
yang bertajuk Colloquial (Malay: A Simple Grammer with Consorvations) dan
sebuah kamus yang dianggap sangat penting dalam perkembangan bahasa Melayu
iaitu A Dictionary of Colloquial Malay-English and English-Malay pada tahun
1920. Kamus beliau dianggap baik kerana
mengandungi banyak maklumat tentang geografi tempatan. Disamping itu,
beliau banyak memasukkan perkataan bahasa Indonesia.
2.2.2 Faktor Pendorong
Winsteadt banyak memainkan peranan
penting dalam sistem pendidikan orang Melayu. Menurut jurnal ‘Australian
Journal of Politics and History’, “Winsteadt adalah cendikiawan British yang
pertama membuat satu kajian secara sistematik mengenai bahasa Melayu untuk
tujuan-tujuan bersejarah, malah mengaplikasikan pendekatan saintifik dalam
tulisannya mengenai Sejarah Melayu”.
Disamping itu, beliau juga banyak
menghasilkan buku-buku berkaitan kesusteraan Melayu sepanjang perkhidmatannya
sebagai pegawai kolonial Inggeris di Tanah Melayu. Berikut adalah diantara beberapa buah hasil karya tulisan Winsteadt
seperti;
1. Cherita jenaka: ya-itu Pa
Kadok, Pa Pandir, Lebai Malang, Pa Belalang, Si Lunchai, Singapore: Methodist
Publishing House, 1908.
2. The Circumstances of Malay
Life. The kampong. The house. Furniture. Dress. Food, 1909.
3. Fishing, Hunting and Trapping, 1911.
4. Hikayat Anggun Che Tunggal, Singapore: Methodist Publishing House, 1914.
5. An English-Malay Dictionary, Kelly & Walsh: Singapore, 1914-17.
6. Malayan memories, Singapore: Kelly and Walsh, 1916.
7. A Malay Reader, Clarendon Press: Oxford, 1917.
8. Misa Melayu, Singapore: Methodist Publishing House, 1919.
9. Dictionary of Colloquial Malay.
Malay-English & English-Malay, Singapore: Kelly & Walsh, 1920.
10. Malaya: The Straits
Settlements and the Federated and Unfederated Malay States, London : Constable,
1923.
11. Shaman, Saiva and Sufi. A
study of the evolution of Malay magic, London: Constable, 1925.
12. A Malay History of Riau and
Johore, etc. (Malay text of the Tuḣfat al-nafīs), Singapore, 1932.
13. A History of Johore, Singapore, 1932.
14. Right Thinking and Right
Living. A primer on moral & social topics, etc., Singapore: Malaya
Publishing House, 1933.
15. A History of Perak, Singapore, 1934.
16. A History of Malaya, Singapore, 1935.
17. A Simple Malay Reader, London: Kegan Paul & Co., 1944.
18. Britain and Malaya, 1786-1941, London, 1944.
19. The Malays: a cultural history, Singapore: Kelly & Walsh, 1947.
20. The Malay magician: being shaman, saiva and sufi: Oxford University
Press, 1993.
21. A History of Malaya: Marican & Sons (Malaysia), 1982.
22. A history of Johore,
1365-1895: Malaysian Branch of the Royal Asiatic Society by Art Printing Works,
1979.
23. Sejarah Melayu, The Malay
Annals / disusun oleh Cheah Boon Kheng, dirumikan oleh Abdul Rahman Haji
Ismail: The Malaysian Branch of the Royal Asiatic Society, 1998.
24. A history of classical Malay
literature: Council of the Malaysian Branch of the Royal Asiatic Society, 1996.
25. An unabridged English-Malay dictionary: Marican & Sons, 1963.
26. Malaya: The straits
settlements and the federated and unfederated Malay states: Constable &
Co., 1923.
27. The Malays: a cultural history: Routledge & Kegan Paul, 1950.
28. Hikayat Anggun Cik Tunggal /
oleh Pawang Ana dan Raja Haji Yahya; naskhah oleh Sir R.O. Winstedt dan A.J.
Sturrock: Fajar Bakti, 1985.
29. Hikayat Bayan Budiman/diusahakan oleh R. O. Winstedt: Penerbit
Fajar Bakti, 1985.
30. Hikayat Awang Sulung Merah
Muda/oleh Pawang Ana dan Raja Haji Yahya; naskhah, Sir R.O. Winstedt dan A.J.
Sturrock: Fajar Bakti, 1985.
31. Malay proverbs: Graham Brash, 1981.
32. The Malays: a cultural history: Graham Brash (Pte) Ltd., 1981.
33. The Malay: a cultural history.
34. A History of Malaya: Marican & Sons (Malaysia) Sdn. Bhd., 1982.
35. A history of classical Malay literature: Oxford University Press,
1969.
36. Malayan and Indonesian
studies, essays presented to Sir Richard Winstedt on his eighty fifth birthday
/ edited by John Bastin and R. Roovink: Clarendon Press, 1964.
3.0 NAMA TOKOH KOLONIAL BELANDA YANG
TERLIBAT
3.1 Snouck Hurgronje
Snouck Hurgronje adalah seorang
sarjana Belanda dan Penasihat Hal Ehwal Anak Negeri kepada kerajaan kolonial
Hindia Timur Belanda (sekarang Indonesia). Beliau adalah pengkaji politik Islam
di Indonesia yang terkenal terutamanya di Aceh.
Dilahirkan pada 8 Febuari 1857 di
Tholen, Osterhoot, Belanda dan meninggal di Leiden pada 26 Jun 1936 ketika
berusia 79 tahun. Beliau adalah seorang pelajar dalam jurusan teologi di
Universiti Leiden pada tahun 1874. Beliau menerima ijazah kedoktoran pada tahun
1880 setelah menyiapkan tesisnya ‘Mekkaansche Feest' (Perayaan di Mekah).
Beliau menjadi seorang profesor di Sekolah Leiden bagi hamba-hamba Awam Tanah
Jajahan pada tahun 1881.
Beliau telah memeluk agama Islam
di Mekah dan menukar nama kepada Abdul Ghaffar. Tujuannya adalah untuk
mendapatkan kepercayaan daripada ulama Mekah. Pada tahun 1884, beliau telah
dihantar ke Mekah untuk mengkaji kehidupan akar Islam di bumi Mekah bagi tujuan
politik Belanda.
Snouck, yang fasih bahasa Arab,
melalui pengantaraan dengan gabenor Uthmaniyyah di Jeddah, telah diperiksa oleh
perwakilan ulama dari Mekah pada tahun 1884 dan apabila berjaya menamatkan
peperiksaan dibenarkan untuk memulakan ziarah ke bandar Islam yang Suci Mekah
pada tahun 1885. Beliau adalah salah seorang ulama pertama Barat budaya
Oriental untuk berbuat demikian.
3.1.1 Penglibatan Dan Sumbangan Yang Diberikan
Snouck Hurgronje atau nama
islamnya Abdul Ghaffar merupakan tokoh yang sangat kontroversi. Beliau
disanjung sebagai sarjana Islam yang cemerlang, tetapi ada juga yang
menglabelkannya sebagai seorang ulama palsu kerana ada muslihat untuk
menghancurkan Islam dari dalam dengan pura-pura masuk Islam. Betapa pun diakui
oleh semua pihak bahawa pemerintah Belanda mempunyai kebijaksanaan tentang
Islam di daerah jajahannya yang bernama Hindia Belanda (Indonesia) setelah
Snouck Hurgronje menjadi penasihat pemerintah dalam hal-hal yang berkaitan
dengan agama Islam.
Penglibatan Snouk Hurgronje sangat
mempengaruhi terhadap pola pemikiran masyarakat muslim di Indonesia terutamanya
di Aceh. Ini disebabkan kerana beliau fasih berbahasa Melayu dan Arab. Dalam
interaksinya dengan masyarakat muslim Aceh sejak bulan Julai 1891 hingga awal
Februari 1892, Snouck Hurgronje berhasil mengumpulkan data-data baru dalam
bentuk buku dua jilid iaitu De Atjehers (1893-1894) yang disiapkannya di
Batavia (Jakarta).
Semasa hidupnya Snouck Hurgronje
telah melangsungkan perkawinan sebanyak tiga kali. Perkawinan pertamanya dengan
Sangkana, anak tunggal kepada Raden Haji Muhammad Ta’ib iaitu penghulu besar
Ciamis. Hasil perkawinan tersebut, beliau telah dikurniakan empat orang anak
bernama Salmah, Umar, Aminah dan Ibrahim. Pada tahun 1895, Sangkana meninggal
dunia, kemudian tahun 1898 Snouck melangsungkan perkawinan keduanya dengan Siti
Sadiah anak kepada Haji Muhammad Soe’eb, wakil penghulu kota Bandung. Hasil
perkawinan tersebut, beliau dikurniakan seorang anak lelaki bernama Joesoef.
Pada tahun 1910, Snouck kembali melangsungkan perkawinan ketiga dengan Ida
Maria, putri Dr. AJ Gort, pendeta liberal di Zutphen, perkawinannya yang ketiga
ini dilangsungkan di negeri Belanda dan lahirlah seorang anak perempuan bernama
Chrisrien, perkawinan ini merupakan perkawinan terakhir sehingga ia meninggal
dunia pada 26 Jun 1936.
3.1.2 Faktor Pendorong
Berbekalkan pengalamannya yang
pernah bergaul dengan jemaah haji Indonesia di Mekah ditambah pula beliau fasih
berbahasa Melayu, maka itulah sebabnya
mendorong beliau berkeinginan untuk datang ke Nusantara terutamanya
Indonesia.
Dalam pelayaran ke Aceh dengan
misi rahsia, beliau telah ditahan di pelabuhan Pulau Pinang kerana Gubenor Van
Teijn melarangnya masuk Aceh pada 1 April 1889. Beliau dituduh bergaul dengan
pelarian dan berusaha masuk ke Aceh secara haram. Akhirnya Snouck ke Betawi
pada 11 Mei 1889.
Kemudian dia menaiki kapal British
dan sampai ke Aceh dan berjaya sampai ke istana sultan. Tentera Belanda masih
mengangap Snouck Hurgronje sebagai perisik, lalu dihantar pulang ke Belanda.
Di Betawi, Snouck bekerja sebagai
pegawai pemerintah. Dia dilihat akrab dengan penduduk Betawi termasuk para
ulama. Oleh itu C. Pijnacker Hordijk membenarkan Snouck menjawat jawatan
Penasihat urusan Bahasa-Bahasa Timur dan Hukum Islam sejak 15 Mac 1891.
Pada 9 Julai 1891 Snouck sampai ke
Aceh dan menetap di Kutaraja (Banda Aceh) dan menjadi orang kepercayaan Van
Heutz, Gabenor Jenderal Hindia Belanda (1904-1909).
4.0 RUMUSAN
Penjajahan Inggeris dan Belanda ke atas Kepulauan
Melayu terutamanya di Tanah Melayu (Malaysia) dan Batavia (Jakarta) banyak
memberi impak terhadap lanskap kehidupan orang Melayu terutamanya dari sudut
sosial, politik, ekonomi, agama dan budaya. Matlamat utama penjajahan mereka
adalah ingin menguasai perdagangan rempah dan bijih timah disamping
mengembangkan agama kristian serta mencampuri urusan politik di negara ini.
Mereka sering mengambil kesempatan terhadap kelemahan
orang-orang Melayu terutamanya raja-raja dan pemerintah yang sering berebut
kuasa. Disinilah mereka memainkan peranan semasa menjadi orang tengah dan
sekaligus mencampuri urusan pentadbiran negara.
Bukan setakat itu, malah perebutan kuasa antara
kuasa-kuasa penjajah juga menunjukkan bahawa negeri-negeri Melayu sememangnya
menjadi idaman kuasa-kuasa barat, khususnya untuk tujuan mengeksploitasi
sumber-sumber ekonomi. Diantara kuasa-kuasa barat ini berlaku permusuhan dan
persaingan untuk memonopoli sumber-sumber ekonomi di Kepulauan Melayu.
Dalam usaha mengelak berlakunya konflik, maka
termeterailah perjanjian Inggeris-Belanda pada 17 Mac 1824. Kesan dari
perjanjian tersebut menyebabkan Kepulauan Melayu terbahagi kepada dua pengaruh
iaitu kawasan Selatan dan Barat berada di bawah Belanda manakala kawasan Utara,
Timur dan Negeri-negeri Selat di bawah British.
Tidak dinafikan, selain ianya membawa keburukan namun
pihak penjajah juga ada membawa perkara kebaikkan terhadap kemajuan dari sudut
pendidikan dan pentadbiran negara. Sebagai contoh, mereka telah menyediakan
sekolah untuk pendidikan orang-orang Melayu disamping sekolah aliran barat.
Semasa pentadbiran British, sekolah aliran Melayu,
Cina dan Tamil didirikan bagi memberikan pendidikan sekular kepada anak-anak
petani dan nelayan. Sekolah sekular ini bermaksud pendidikan yang berkaitan
dengan ilmu keduniaan. Di sekolah ini anak-anak Melayu diajar menulis, membaca
dan mengira serta sedikit ilmu Geografi, seni pertukangan dan perkebunan.
Sekolah sekular Melayu hanya memberikan pendidikan rendah sehingga darjah enam
sahaja. Sekolah sekular Melayu pertama dibina adalah di Negeri-Negeri Selat,
iaitu Sekolah Melayu Gelugor dan Sekolah Melayu Bayan Lepas di Pulau Pinang.
Sekolah-sekolah sekular Melayu kemudiannya dibuka di Seberang Prai, Melaka dan
kemudiannya dibuka di negeri-negeri Melayu yang lain.
Manakala di Indonesia pula, sekolah pertama didirikan
oleh Belanda iaitu pada tahun 1914. Pelajaran yang diajar hanya membaca,
menulis dan sembahyang. Guru-guru tempatan mendapat pendidikan di Belanda.
Sekembalinya ke tanah air, mereka diangkat sebagai guru. Sebagai bahasa
pengantar mula-mula ditetapkan bahasa Belanda. Ini menimbulkan berbagai
kesulitan, maka akhirnya ditetapkan bahasa Melayu sebagai bahasa sekolah dan
gereja.
RUJUKAN /
REFERENSI
Effendi, Tadjuddin Noer. 2005. Sosiologi Pembangunan;
RPKPS dan Garis Besar Bahan Ajar. Jurusan Sosiologi, Fakultas Ilmu Sosial dan
Ilmu Politik, Universitas Gadjah Mada, Yogyakarta.
Ricklefs, M.C., 2005. Sejarah Indonesia Modern 1200 –
2004. Jakarta; Serambi Ilmu Semesta.
Sztompka, Piötr. 2004. Sosiologi Perubahan Sosial.
Jakarta; Prenada.
Tiada ulasan:
Catat Ulasan